In de loop van deze eeuw zijn de Deltawerken aan vervanging toe. Maar wat komt ervoor in de plaats? Met die vraag houdt prof.dr.ir. Bas Jonkman zich bezig. Hij is onder meer hoogleraar waterbouwkundige constructies en overstromingsrisico’s aan de TU Delft en adviseert in binnen- en buitenland over de harde, technische kant van waterbouw.
Na de Watersnoodramp van 1953 zijn onder meer vijf stormvloedkeringen, twee sluizen en zes dammen aangelegd om Nederland beter te beschermen tegen hoogwater vanuit zee. Inmiddels raken de Deltawerken, waaronder de imposante Haringvlietdam, Oosterscheldekering en Maeslantkering op leeftijd. Ze hebben steeds meer onderhoud nodig om veilig en functioneel te blijven. “Net als bij je auto, wordt dat onderhoud met de jaren groter en duurder”, vergelijkt Jonkman. “Op een zeker punt wordt het voordeliger om een nieuwe te kopen. Dan ga je nadenken welke nieuwe auto bij je huidige wensen aansluit. Misschien heb je wel behoefte aan meer ruimte, een elektrische auto, of stap je over op een heel ander vervoermiddel.” In dat stadium komen we nu met de Deltawerken.
Wanneer de grootschalige vervanging van de Deltawerken precies gaat beginnen en hoe lang we erover gaan doen, is nog niet duidelijk. De noodzaak en het urgentiegevoel zullen toenemen naarmate de techniek veroudert en klimaatverandering voortzet. Eén ding is zeker: we moeten nu de juiste technische kennis inbrengen om op tijd met weloverwogen oplossingen te komen.
Maatschappelijk vraagstuk
Jonkman noemt de Maeslantkering als voorbeeld. De beweegbare stormvloedkering bij Hoek van Holland voldoet rond de tweede helft van deze eeuw waarschijnlijk niet meer aan de veiligheidseisen. Maar wat zet je ervoor in de plaats? “Bij die vraag komt nogal wat kijken”, vertelt hij. “Het is niet alleen een waterbouwkundig werk met technische afwegingen. Het is een vergaande maatschappelijke afweging die onvermijdelijk leidt tot een brede discussie, die makkelijk evenveel tijd in beslag neemt als de ontwerp- en uitvoeringsfase bij elkaar. Stel je zet een dichte dam met sluizen neer, dan kan dat de scheepvaart en ecologie hinderen. Tegelijkertijd hou je het getij beter onder controle en kunnen buitendijks meer woningen gebouwd worden, wat een positieve impact heeft op de stadsontwikkeling.”
Het gaat echt wat van de branche vragen om het scala aan mogelijke functies van de nieuwe Deltawerken optimaal in te zetten. Is het bijvoorbeeld mogelijk om de nieuwe kering naast bescherming tegen hoogwater van zee, ook te gebruiken om meer zoetwater vast te houden in tijden van droogte? Er wordt al volop nagedacht over alternatieve keringen. Zo ontwierp Jonkmans collega Ties Rijcken de Hollandkering: een open oplossing met een boog van 300 meter breed en 150 meter hoog, die als een poort over de Nieuwe Waterweg strekt (zie foto’s). Bij laagwater varen grote schepen er ongehinderd onderdoor en bij hoogwater kan de boog kantelen tot een gesloten kering.
(Klimaat)adaptief ontwerpen
Een belangrijke verandering sinds het ontwerp van de eerste Deltawerken, is hoe we naar de levensduur van waterveiligheidsprojecten kijken. Investeren in adaptiviteit wordt steeds actiever overwogen. Een positieve ontwikkeling, volgens Jonkman. “Ontwerpen voor een bepaalde levensduur en na die tijd wel weer verder kijken: dat deden we graag. Maar als je een kering ontwerpt met een levensduur van 50 jaar en de zeespiegel stijgt sneller dan verwacht, dan zit je klem. We kijken nu liever naar adaptieve oplossingen met ruimte in het ontwerp voor de volgende stap. Bijvoorbeeld door de funderingen van een dijk sterk genoeg te maken om die in een volgende levensfase verder op te hogen.” Deze vorm van ontwerpen is al op kleine schaal toegepast, bijvoorbeeld bij de Sluis Terneuzen en de Afsluitdijk, die al klaar zijn voor een latere upgrade. Intussen is de sector hard op zoek naar een meer systematische aanpak van adaptief ontwerpen.
Kennis delen en recyclen
Zo’n twee maanden per jaar werkt Jonkman als gasthoogleraar aan de Texas A&M Universiteit. Daar denkt hij met de Texanen mee over het ontwerp van hun eigen stormvloedkering voor het gebied rond Houston. Het Houston Ship Chanel verbindt het snelgroeiende havengebied van Houston met de Golf van Mexico. Om steeds grotere schepen aan te kunnen, is de waterweg de afgelopen halve eeuw al zo’n 10 meter verdiept. Jonkman: “Ze willen de mogelijkheid behouden om het kanaal in de toekomst nog verder te verdiepen. Maar een stormvloedkering met een reguliere drempel (stenen bodemconstructie) zou die ambitie belemmeren. Daarom onderzoeken we nu de mogelijkheden voor een ontwerp met een aanpasbare drempel. Ook dat is adaptief ontwerpen.”
In zijn werk krijgt Jonkman dagelijks mee hoe belangrijk de internationale wisselwerking van kennis en kunde is. “De Amerikanen maken dankbaar gebruik van de ervaring die wij opdeden bij de aanleg van onze Deltawerken. Ondertussen ontwikkelen zij een hele nieuwe generatie Deltawerken in eigen land, met slimme technologie waar we toen alleen nog maar van konden dromen. Die kennis – waarmee we bijvoorbeeld keringen met een grotere doorstroom kunnen neerzetten, een ecologische stap vooruit – nemen wij graag weer mee terug naar Nederland. We kijken zelfs al naar de mogelijkheden om een ‘digital twin’ te maken van de oplossingen die we in Texas bedenken, om die vroeg of laat in Nederland te hergebruiken. Wel zo efficiënt.”
Vertel het verhaal
Wat onze eigen Deltawerken betreft, blijft het voorlopig bij afwegen en ontwerpen. “Maar als de vervangingsopgave van start gaat”, waarschuwt Jonkman, “dan worden het miljardenprojecten waar meer opgeleide mensen voor nodig zijn dan we momenteel hebben.” De sector zal aantrekkelijker gepresenteerd moeten worden om de jongere generatie op tijd te enthousiasmeren om hun steentje bij te dragen. En die generatie trigger je volgens Jonkman niet alleen met een goed salaris en een leaseauto. “Jongeren willen iets toevoegen aan de maatschappij en een betere wereld achterlaten. Dat kán in de waterbouw door te werken aan maatschappelijke opgaven, de klimaattransitie en natuurinclusieve oplossingen: dat moet onze boodschap zijn. Laten we ons verhaal vertellen, liefst al vroeg op de middelbare school, nog voor de profielkeuze. En niet alleen met plaatjes van mannen met bouwhelmen, maar met een helder verhaal over de veelzijdigheid van de waterbouw- en civieltechnische expertise die ons land zo hard nodig heeft.”
Foto:Mischa Keijser